PANDEMİ SÜRECİNDE BESLENME ve OBEZİTE – COVİD 19 İLİŞKİSİ

Dyt. Bilal EMRE

Ülke olarak ramazan ayını ve bayramını, daha önce hiç olmadığı gibi yaşadığımız ve geride bıraktığımız şu günlerde, evlerimizde kalmaya devam ediyor ve sağlığımıza her bakımdan dikkat etmeye çalışıyoruz. Öyle ki, işlerimiz için dışarı çıktığımız günlerde maskelerimizi takmak, ellerimizi daha sık yıkamak, yüzümüze daha az dokunmak ve sosyal mesafeyi korumak gibi Sağlık Bakanlığının bizim için yayınladığı ve vurguladığı kurallara dikkat ediyor, haberleri ve tabloları dikkatle takip ederek uyarılara özen göstermeye çalışıyoruz. Ancak bu uzun süreçte evde kalmamızın hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan birçok konuyu olumsuz etkileyebildiğini ve bunun hem kısa hem de uzun vadede sağlımızı tehdit edebildiğini söylemek ve öngörebilmek hiç de zor değil.

BESLENME BİLİNCİMİZİ GELİŞTİRMELİYİZ

Beslenme insanın doğum sürecinin başlangıcından, ölümüne kadar, bir temel ihtiyaç olarak yaşamın tüm süreçlerinde var olan ve tüm süreçleri olumlu ya da olumsuz etkileyebilen çok hassas ve önemli bir konu. Haliyle, her insanın hayatında mutlaka gündem olan bu konuda, fazlaca bilgi kirliliği ve istismar mevcut olmakta. Tüm bu sebeplerle, sağlıklı ve dengeli beslenmenin ne olduğunu, beslenmenin bireye özgü olarak değerlendirilmesinin çok önemli olduğunu, gerekli ölçünün altında veya üstünde alınmış her besinin insan için faydasız hatta zararlı olabildiğini, her bilginin mutlaka uzmanından ve kaynağından öğrenilmesi gerektiğini, mucize bir besinin olmadığını ve buna benzer önemli başlıkları öğrenebilmek sağlığımız açısından ciddi bir önem teşkil etmektedir. Tüm bu başlıkları sonraki yazılarımızda da hatırlatacak ve inceleyeceğiz.

Beslenme görünenin aksine yalnızca kilo alıp vermek ile ilgili olmayan, enteral ve parenteral beslenme, hastalıklarda tıbbi beslenme tedavisi, gebelik ve emziklilikte beslenme, çocukluk çağı beslenmesi, okul çağı çocuklarında beslenme, geriatride beslenme, sporcu beslenmesi, toplu beslenme sistemleri gibi daha birçok alt başlığı içinde barındıran bir bilim dalı. Buraya kadar tüm yazılan açıklamaların sebebi ise insanların öncelikle bu konu ve bilim hakkında bir bilince sahip olabilmesinin önemli görülmesidir. Ancak bu yazıda obezite ile Covid-19 bağlantısı ve sağlıklı bireyler için Covid-19 sürecinde beslenme tavsiyeleri üzerinde duracağız.

ÇARPICI ORANLAR

OECD ülkelerinde obezite oranı erişkinlerde yüzde 20 iken, ülkemizde her üç yetişkinden birinin obez olması, ne yazık ki son yıllarda giderek artan rakamlar ile, bizi Avrupa ülkeleri arasında da birinci sıraya yerleştiriyor. Toplam nüfusa göre ülkemizdeki erkeklerde oran yüzde 20’lerde iken, kadınlarda bu oran yüzde 40’larda seyrediyor. Rakamın gün geçtikçe artması sadece bu süreç için değil, uzun dönemde de gerçekten endişe verici. Yine Sağlık bakanlığının yayınladığı Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması-2010 verilerine göre ülkemizde fazla kilolu ve şişman olanların oranı yüzde 65 olarak göze çarpıyor.

OBEZİTE, RİSKİ ARTTIRIYOR

Obezite, özellikle beraberinde kronik hastalıklara sebebiyet vermesi açısından, toplum sağlığı için en önemli risk faktörlerinden biri. Diyabet, hipertansiyon ve damar sertliği gibi birçok rahatsızlık obezite ile birlikte görülüyor ki, açıklanan verilere göre koronavirüsden hayatını kaybedenlerin yüzde 10,5’inde kalp-damar hastalığı, yüzde 7,3’ünde diyabet, yüzde 6,3 ünde kronik solunum yolu hastalıkları ve yüzde 6’sında hipertansiyon bulunmakta. TURDEP-I* e göre 1997-1998 yıllarında ülkemizde diyabet sıklığı yüzde 7 olarak saptanmışken, 2010 yılında yapılan TURDEP-II* çalışmasına göre oran yüzde 13,7’ye yükselmiştir. Çalışma tarihleri biraz eski olsa da bu önemli iki çalışmanın arasındaki 12 yılda diyabet oranının yüzde 90 oranında arttığı gözlenmektedir.

Oranlar ve veriler karmaşık gibi görünsede, iki konuyu daha paylaşarak beslenme önerileri kısmına geçmek istiyorum. Geçtiğimiz ay Fransa’nın ardından İngiltere’de de bilim kurulu obez kişilere yönelik koronavirüs tehdidini ele alarak çeşitli uyarılar yayınladı ve erişkin obez nüfusu yüzde 29 olan İngiltere’de, İngiliz Ulusal Sağlık Servisi, Covid-19’a yakalanmış hastaların 3’te 2’sinin obez olduğunu açıkladı. Ayrıca bu hastaların 60 yaşın altında olduğu da vurgulandı. Bir diğer konu ise, hakkında bilimsel bir araştırma olup olmadığını bilmediğim, veriler üzerinde dikkat çeken bir tespitten ileri gelmektedir. OECD ülkeleri arasında en yüksek obezite oranına sahip ülkeler, tüm dünyada Covid-19 vaka-ölüm güncel tablolarındaki ilk 10 sıranın 7’sini oluşturmaktadır.

COVID-19 VE BESLENME

Geride bıraktığımız bayramda, ramazan boyunca değişmiş olan beslenme düzenimizi, tekrar değiştirmemiz gerekti. Bunu yaparken, Ramazan’a göre öğün sayımızı artırarak, öğünde yediklerimizin miktarını azaltarak, porsiyonlama yaparak ( kendimize ait bir ‘sağlıklı yemek tabağı’ oluşturarak ), sıvı tüketimimizi artırarak ve elimizi şerbete bulaştırmadan yaptığımızı umut ediyorum. Ancak bundan sonra önümüzde uzun bir süreç var.

Pandemi süresince beslenme önerilerini genel olarak, TDD Covid-19 Hakkında Beslenme Önerileri’nden alıntılarla, kısa maddeler halinde sıralayarak yazımızı sonlandırmak istiyorum. Bahsi geçen tüm konular için okuyucular, paylaştığımız kaynaklardan ve beslenme önerilerinin tamamı için paylaşılan linkten faydalanabilirler.

• Koronavirüsün bulaşmasını tek başına engelleyebilecek veya tedavi edebilecek herhangi bir gıda olmasa da; sağlıklı ve dengeli beslenmenin, fiziksel aktivite ve düzenli uyku ile beraber bağışıklık sistemini güçlendirdiği kanıtlanmıştır.

• Alınacak gıdaların olabildiğince besleyici, raf ömrü uzun ve dayanıklı olması uygun olacaktır. Bu zor dönemi olabildiğince rahat atlatmak için seçilecek gıdaların protein, lif, vitamin, mineral ve antioksidanlardan zengin olması dengeli beslenme yönünden büyük önem taşımaktadır.

• Dayanıklı gıda dendiğinde akla hemen gelmese de; aslında günlük yeterli sebze ve meyve tüketimi her gün ve her öğün sağlanmalıdır. Sağlık Bakanlığı’nın girişimiyle Beslenme ve Diyetetik bölümlerinden uzman hocalarımızın hazırladığı Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi’nin önerileri bu konuda en güncel kaynaktır. Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi’nde önerilen Sağlıklı Yemek Tabağı’na göre her ana öğünde tabağın bir çeyreği sebzelerden, diğer çeyreği tam tahıl ürünlerinden ve kalan yarısının eşit üç parça halinde meyvelerden, yüksek proteinli gıdalardan (kurubaklagiller, et, yumurta, balık, tavuk, yağlı tohumlar, vb.) ve süt ürünlerinden (süt, yoğurt, ayran, peynir vb.) gelmesi önerilmektedir. Bunların yanı sıra yeterli su tüketiminin sağlanması ve günlük beslenmede zeytinyağı kullanılması önerilmektedir.

• Yumurta ve peynir çeşitleri de uygun koşullarda saklandığında uzun süre dayanabilen kaliteli hayvansal protein içeren gıdalardır. Hastalıklara neden olan virüs ve bakterilere karşı vücudun önemli savunma mekanizmalarından olan antikorların görevlerini yerine getirebilmeleri için her gün yeterli protein alınması gerekmektedir. Bunlara ek olarak probiyotik takviyeli yoğurt ve kefir gibi ürünlerde bulunan faydalı mikroorganizmalar da bağışıklık sistemini destekleyici etkide bulunabildikleri için özellikle bu dönemde sevenlerce tüketilebilir.

• Yeşil, kırmızı mercimek, nohut, fasulye çeşitleri, barbunya, vb. gıdalar her gün tüketilebilirler. Yalnız, pişirme süresi uzun olabilen bu ürünlerin önceden büyük miktarlarda haşlanıp daha sonra hızlıca pişirilebilecek şekilde buzlukta saklanması kuru baklagillerin tüketimini kolaylaştıracaktır.

• Haftada en az iki defa tüketilmesi önerilen balığın tazesinin bulunamadığı durumlarda donmuş veya konserve ton balığı alternatiflerinin karantina durumlarına karşı evde bulundurulması önerilebilir. Zengin protein kaynakları olan kırmızı et ve kümes hayvanlarının etlerine kıyasla balık, daha fazla yağ içerebilmesine rağmen genel olarak aynı miktardaki kırmızı ve beyaz etlerden daha az enerjiye sahip olduğu için de tüketiminin artırılması gereken yiyeceklerdendir.

• Bu dönemde tüketilmesi sınırlandırılması gereken yiyecek ve içecekler; kan şekerini hızla yükselten şeker ve şekerli yiyecek ve içecekler, beyaz ekmek de dahil hamur işi ürünler, işlenmiş et ürünleri, aşırı tuz içeren besinlerdir (hazır soslar, cips gibi tuzlu ürünler, patlamış mısır, tuzlu kurabiyeler, vb.). Enerji içeriği yüksek alkollü içeceklerin de vitamin, mineral emilimini olumsuz etkileyebildiği ve uyku problemlerine yol açabildiği bilinmektedir.

• Son olarak; yeterli vitamin ve mineral tüketiminin sebze, meyve, tam tahıl ve yağlı tohumlar gibi yiyeceklerle sağlanması esas tercih edilecek yol olsa da; Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi’nde önerilen “Sağlıklı Yemek Tabağı”na göre beslen(e)meyen kişilerin günlük vitamin ve mineral takviyesi almaları da bu özel geçici dönemde bir alternatif olarak önerilebilir.

NOT: Burada paylaşılan öneriler, sağlıklı bireyler için Covid-19 sürecinde beslenme tavsiyeleri içinden, Türkiye Diyetisyenler Derneği resmi internet adresinden alıntılar yapılarak oluşturulmuştur. Bu öneriler sağlıklı bireyler içindir. Kronik hastalığı olan ya da özel bir beslenme tedavisine ihtiyaç duyan bireyler için geçerli olmayabilir. Covid-19 ile ilgili klinik beslenme tedavisi, sağlık çalışanları için ve pandemi hastanelerinde beslenme konuları için ilgili site ziyaret edilebilir.

(*) TURDEP : Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastalıklar Prevalans Çalışması

Kaynaklar

http://www.tdd.org.tr/index.php/duyurular/69-covid-19-beslenme-onerileri

https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/10915,tuber-turkiye-beslenme-rehberipdf.pdf

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/obezite/dunyada-obezitenin-gorulme-sikligi.html

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/obezite/turkiyede-obezitenin-gorulme-sikligi.html

https://www.trthaber.com/haber/saglik/salginda-obezite-tehlikesi-474974.html

https://tr.euronews.com/2019/11/22/obezite-kongresi-turkiye-obezitede-avrupa-da-birinci-s-rada

https://www.worldometers.info/coronavirus/